Τί εννοούμε “αλλαγή” στη ψυχοθεραπεία;

Η έννοια της “αλλαγής” στη ψυχοθεραπεία αναφέρεται στις θετικές αλλαγές που επιδιώκει ένα άτομο στη ζωή του με τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή. Η αλλαγή μπορεί να είναι σχετική με διάφορους τομείς, όπως η συμπεριφορά, οι σχέσεις, οι σκέψεις, οι συναισθηματικές αντιδράσεις, και άλλα.

Ο ψυχοθεραπευτής συνεργάζεται με τον θεραπευόμενο για να επιτύχει τους στόχους που έχουν θέσει κοινά. Οι στόχοι αυτοί μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με τις ανάγκες του πελάτη, αλλά η βασική ιδέα είναι να επιτευχθεί ένα επίπεδο ευημερίας και λειτουργίας που να ικανοποιεί τον θεραπευόμενο.

Η αλλαγή στη ψυχοθεραπεία δεν συνεπάγεται πάντα με μεγάλες αλλαγές στη ζωή ενός ατόμου αλλά μπορεί να περιλαμβάνει και μικρές, σταδιακές βελτιώσεις. Είναι ένας εξατομικευμένος τρόπος εξέτασης, κατανόησης και αντιμετώπισης των προσωπικών προκλήσεων και αναζήτησης λύσεων που θα οδηγήσουν σε θετικές αλλαγές.

Ποιά μπορεί να είναι τα στάδια της αλλαγής;

Μια από τις πιο γνωστές θεωρίες σχετικά με τα στάδια της αλλαγής στη ψυχοθεραπεία είναι η θεωρία του Prochaska και DiClemente (1983), γνωστή και ως Μοντέλο Ετοιμότητας για την Αλλαγή. Αυτή η θεωρία περιγράφει την αλλαγή συμπεριφοράς ως μια διαδικασία που περνά από διάφορα στάδια, συμπεριλαμβανομένων των περιόδων προσκόλλησης στην τωρινή συμπεριφορά, αμφιταλάντευσης, προετοιμασίας για την αλλαγή και συντήρηση της.

Το μοντέλο ετοιμότητας για την αλλαγή περιγράφει τη διαδικασία αλλαγής σε έξι στάδια. Κάθε στάδιο χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές.

1. Προσκόλληση (Precontemplation):

Στο αυτό το στάδιο, δεν αναγνωρίζουμε καθόλου ή δεν αναγνωρίζουμε πλήρως την ανάγκη για αλλαγή. Μπορεί να υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης ή αρνητική στάση έναντι της αλλαγής.

2. Αμφιταλάντευση (Contemplation):

Σε αυτό το στάδιο, έχουμε επίγνωση του προβλήματός και σκεφτόμαστε σοβαρά να αλλάξουμε. Υπάρχει εσωτερική σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας για αλλαγή και των εμποδίων που μπορεί να υπάρχουν.

3. Προετοιμασία (Preparation):

Στο σημείο αυτό, έχουμε αποφασίσει να αλλάξουμε και αρχίζουμε και εξετάζουμε τις επιλογές μας για αλλαγή. Θέτουμε στόχους και σχεδιάζουμε τα βήματα που χρειάζεται να ακολουθήσουμε.

4. Αλλαγή (Action):

Εδώ, ξεκινάμε την υλοποίηση των σχεδιασμένων αλλαγών. Αυτό περιλαμβάνει συχνά σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά, το περιβάλλον ή τις σχέσεις.

5. Συντήρηση (Maintenance):

Σε αυτό το στάδιο, γίνεται προσπάθεια  για διατήρηση των νέων  συμπεριφορών και συνηθειών και να αποτραπεί η επιστροφή σε προηγούμενη κατάσταση.

6. Ολοκλήρωση (Termination):

Σε ορισμένες εκδοχές του μοντέλου, προστίθεται αυτό το στάδιο, κατά το οποίο ο άνθρωπος αισθάνεται πλήρης εμπιστοσύνη ότι μπορεί να διατηρήσει τη νέα συμπεριφορά.

Οι αλλαγές αυτές είναι πραγματικές;

Υπάρχουν πολλές μελέτες που εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο η ψυχοθεραπεία επηρεάζει τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Αυτές οι μελέτες χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους απεικόνισης του εγκεφάλου, όπως η μαγνητική τομογραφία (MRI) και η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI), για να εξετάσουν τις αλλαγές πριν και μετά την ψυχοθεραπεία.

Ένα παράδειγμα είναι μια μεγάλη μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2013 από τους Barsaglini και συν., (2013) που επιβεβαιώνει αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, όπως φάνηκε μέσα από τις απεικονιστικές εξετάσεις των θεραπευόμενων πριν και μετά από την ψυχοθεραπεία.

Μπορεί να υπάρξουν υποτροπές και τί σημαίνει αυτό για εμένα;

Η υποτροπή είναι μια φυσιολογική και συχνή εμπειρία στη διαδικασία της αλλαγής της συμπεριφοράς, και υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει:

Σύνθετες συνήθειες:

Ορισμένες συμπεριφορές είναι συχνά συνδεδεμένες με πολύπλοκα πρότυπα συμπεριφοράς και συνήθεις τρόπους αντιμετώπισης προβλημάτων. Η επαναφορά σε αυτές τις συνήθειες μπορεί να είναι αναπόφευκτη.

Εξωτερικές πιέσεις:

Περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως στρες, πίεση, ή απρόσμενα συμβάντα, μπορούν να οδηγήσουν σε υποτροπές, καθώς οι άνθρωποι προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες.

Δυσκολία αντιμετώπισης στρες:

Αν η αλλαγή συμπεριφοράς έχει συνδεθεί με το στρες, η έλλειψη άλλων αποτελεσματικών τεχνικών αντιμετώπισής του μπορεί να οδηγήσει σε υποτροπές.

Έλλειψη υποστήριξης:

Η έλλειψη υποστήριξης από φίλους, οικογένεια ή επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορεί να καθιστά δύσκολο για τους ανθρώπους να διατηρήσουν τις νέες συμπεριφορικές τους συνήθειες.

Αδυναμία αντιμετώπισης σοβαρών εξαρτήσεων:

Σε περιπτώσεις όπου η συμπεριφορά που επιχειρεί να αλλάξει έχει ριζώσει σε βαθιές εξαρτήσεις, η υποτροπή μπορεί να είναι πιο πιθανή.

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η υποτροπή δεν είναι αποτυχία, αλλά μια ευκαιρία για μάθηση και ενίσχυση των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την αλλαγή. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας κατά την αλλαγή.

Βιβλιογραφία: 

Prochaska, J. O., & DiClemente, C. C. (1983). Stages and processes of self-change of smoking: Toward an integrative model of change. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 51(3), 390–395.

Alessio Barsaglini, Giuseppe Sartori, Stefania Benetti, William Pettersson-Yeo, Andrea Mechelli,The effects of psychotherapy on brain function: A systematic and critical review,Progress in Neurobiology,Volume 114,2014,Pages 1-14,ISSN 0301-0082,https://doi.org/10.1016/j.pneurobio.2013.10.006.(https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0301008213001172)